Twentse Courant 4 november 1999
Van een onzer verslaggevers
Een van de meest fascinerende neigingen van mensen is zich druk te maken over andere mensen.
Fascinerend want opwinding of boosheid over het gedrag van anderen betekent, dat er iets van die anderen geëist wordt. Dat iets is: gedraag je anders dan je doet, wees anders dan je bent! Zo`n eis staat vaak gelijk aan de weigering anderen te aanvaarden zoals ze noodzakelijkerwijze moeten zijn of zich moeten gedragen. Maar mensen verschillen niet veel van elkaar voor wat betreft hun elementaire neigingen. En dus speelt in de opwinding of boosheid meestal ook mee dat de opgewondene of boze mens bij zichzelf sporen van dezelfde neiging vermoedt als waartegen hij te hoop loopt bij anderen die aan die neiging gewoon openlijk toegeven.
Een fraai voorbeeld van dit `projectie-mechanisme` leveren de reacties op het Big Brother-experiment van Veronica. Journalisten en columnisten lopen er tegen te hoop alsof het zo`n beetje de ondergang van onze cultuur betekent. Ze snappen het niet en willen het ook niet snappen. In feite eisen ze boos dat die mensen met ophouden met kijken en zich met kwalitatief hoogstaandere zaken gaan bezighouden. Onder de bozen bevindt zich ook vakbroeders en -zusters van mij. Die kraaiden al meteen dat het experiment op een drama uit zou lopen, inclusief de onvermijdelijke zelfmoord. Sommigen eisten dat Veronica het experiment stopzette. Zulke reacties zijn fascinerend want ze laten zien hoeveel moeite een deel van de mensheid heeft om te aanvaarden hoe de mens in elkaar zit. Onze soort heeft vanaf zijn allereerste verschijnen op deze planeet, duizenden jaren geleefd in groepen, meestal niet veel groter dan zo`n vijftig personen, waarin geen sprake was van privacy. Iedereen zag voortdurend wat iedereen deed en bezat. Onze voorouders hielden elkaar voortdurend in de gaten, letten op veranderingen in elkaars gedrag en reageerden daar vrijwel onmiddellijk op. Het krijgen van aandacht van en het geven van aandacht aan anderen op vrijwel alle levensgebieden is, met andere woorden, een gedragsneiging die diep in onze genetische uitrusting verankerd zit.
De reden daarvan laat zich niet zo moeilijk raden. Het over en weer kijken en opletten heeft een belangrijke overlevingsfunctie, zowel voor iedere persoon afzonderlijk als voor de groep waartoe we behoren. Onze ingebakken nieuwsgierigheid naar wat onze familieleden of groepsgenoten uitvreten is, kortom, evolutionair zinvol. Hetzelfde geldt voor onze nieuwsgierigheid ten aanzien van andere, van vreemde groepen. In zijn boek Westerse beschaving in biologisch perspectief beschrijft Stephen Boyden op een prachtige manier wat er gebeurde als twee groepen mensen op elkaar stootten. Aanvankelijk was er een zekere mate van achterdocht. Maar wanneer na een tijd van kijken en opletten de nieuwsgierigheid was bevredigd en de argwaan verminderd, vond er een eerste toenadering plaats.
De mensen die de afgelopen weken dagelijks met grote nieuwsgierig- en oplettendheid naar de groep in het Big Brother huis hebben gekeken, herhaalden zo bezien vrijwel het gedragspatroon van hun voorvaders en -moeders. En als ze vervolgens de inwoners van dat huis ook hun eigen huis hebben binnengehaald, door met huisgenoten te discussieren, dan doen ze op symbolisch niveau wat die voorouders in werkelijkheid deden. Overigens geldt voor een bepaalde activiteit dat ook onze voorouders die bijvoorkeur buiten het blikveld van de anderen beoefenden. Dat was seksuele omgang. De verlegenheid of verwarring die sommigen van de Big Brother bewoners ervaren nu zelfs hun seksuele gespartel via de camera aan de kijkersgroep is doorgespeeld, is daarom minder valse schaamte dan een oeroude reactie.
Tot slot, de critici van Big Brother hameren er onder meer op dat bewoners van het huis zulke oninteressante mensen zijn. Maar voor onze voorouders was ieder ander mens interessant genoeg om lang naar te kijken. Waarschijnlijk omdat er nog nauwelijks hiërarchische verschillen en geen `intellectuele rangen en standen` waren. Arrogantie was nog niet geboren. Zo bezien draait Grote Broer het grachtengordel-denken een gezonde loer.