Volkskrant 23 oktober 1999
Door: Wilma de Rek
In de allereerste Big Brother-plannen, drie jaar geleden, was alleen sprake van deelnemers zonder vaste partners en kinderen. De voedselvoorziening zou marginaal zijn, mensen moesten voor hun eigen vuur en warm water zorgen en kippen deden niet alleen mee voor de leg, maar ook voor de slacht. Big Brother zou nog het meest lijken op een survivaltocht. In het uiteindelijke resultaat, nog tot oudjaarsavond dagelijks bij Veronica te zien, zit een clubje deelnemers elkaar knus bij de houtkachel briefjes van hun kinderen voor te lezen. Op gezette tijden wordt er een verrassing het huis binnengeschoven of treedt een leuke artiest op. En het zal geen weken meer duren voordat de zwangere poes gelanceerd wordt. “Nu zitten de bewoners nog aan elkaar”, zegt Hummie van der Tonnekreek, hoofdredacteur van Big Brother. “Die kat hoort daar niet tussen. Maar als ze elkaar straks gaan irriteren, is de tijd rijp. Het is voor mensen belangrijk dat ze iets aaibaars hebben.”
Van der Tonnekreek steekt nog eens een sigaretje op in haar kamer op de eerste verdieping van de studio van First Floor Features in Almere. De werkplek van de in totaal 107 Big Brother medewerkers, op een paar meter afstand van het Big Brother huis, is niet meer dan een gang met acht provisorisch ingerichte productie-, redactie- en montageruimtes. De snoeren van de iMacs zijn er met tape op de vloerbedekking vastgeplakt. Bij wijze van kunst hangt weekopdracht drie van de bewoners aan de muur: een paar borden, messen, vorken en een halfgevuld wijnglas aan een stuk ijzerdraad.Erstaan kluisjes met daarin wat persoonlijke spullen van de bewoners: hier ligt de cowboyhoed van bewoner Bart geduldig te wachten tot alles weer gewoon wordt.
Het is dinsdagochtend. Op een van de her en der opgestelde tv-toestellen die rechtstreeks beelden uit het Big Brother huis tonen, is een eenzame eettafel te zien. De bewoners zijn buiten. Op gezette tijden wandelt er eentje naar binnen, loopt naar de keuken, legt een mes op tafel en gaat weer weg om een kwartier later gevolgd te worden door een andere bewoner. De enerverendste handeling komt van Maurice: hij begeeft zich neuspeuterend naar de wc. Het zal in de televisieuitzending niet terugkomen. Van der Tonnekreek is in de weken voor Big Brother van start ging ‘doodgegooid’ met de vraag of ze seksuele handelingen ging uitzenden (antwoord: ja) maar over neuspeuteren heeft niemand het gehad.
Een zacht gebrom doorbreekt de stilte.”He een vliegtuigje”, roept een redactrice bezorgd en ze loopt naar het raam. “He, een vliegtuigje,” echoot Sabine op televisie verheugd en ze rent de tuin in. Maar er vallen geen enge mannen uit dit keer en het grote nietsdoen gaat weer verder.
Vorige week probeerde Van der Tonnekreek de verveling te doorbreken met een moordspel. “Dat was niks. Ze hadden dingen geroepen als ‘geef ons iets te doen’ en daar zijn we op ingegaan, maar achteraf vind ik dat je een groep volwassen mensen die zich verveelt, niet op zijn wenken hoeft te bedienen. Die verveling hoort erbij. Alles loopt tot nu toe volgens het boekje: eerst had je het vakantiegevoel, toen het harmonieuze samenzijn en nu komt bij de bewoners het eigen individu weer bovendrijven en ontstaat frictie. Bovendien brengt het concept van het programma zijn eigen hoogtepunten mee. Er zijn weekopdrachten, er zijn nominaties en er zijn op gezette tijden redactionele ingrepen van buitenaf, die ik uiteraard geheim houdt”.
De zwangere poes dus, maar ook een optreden van een caberatier – Paul de Leeuw heeft inmiddels bedankt – een avondje televisiekijken waarbij de groep zelf mag kiezen tussen Nova en voetbal en ‘leuke dingen’ rond Sinterklaas en kerst. Een onverwachte confrontatie met een van de naasten zit er niet in: dat zou de bewoners te zeer uit hun evenwicht brengen. Wel toegestaan zijn briefjes van kinderen, die op advies van de psycholoog eens in de twee weken in de ‘verrassingskast’ worden gelegd.
In totaal zijn vier psychologen voor de duur van het project door John de Mol Produkties ingehuurd. Van een van hen staat vast dat hij geen lid is van het Nederlands Instituut van Psychologen, van de andere drie ‘durft’ Van der Tonnekreek het niet te zeggen: “Maar we hebben allerlei dingen, zoals de selectieprocedure en de psychologische testen, wel degelijk volgens de codes van het NIP gedaan.” Drie van de vier psychologen hebben een adviserende rol op de achtergrond. De vierde wandelt vrijwel fulltime rond in Almere. Eens per week houdt hij spreekuur voor de bewoners van het Big Brother huis. Wie wil, mag live met hem praten, maar zolang er niets prangends speelt, wordt gecommuniceerd via de dagboekkamer, waar op die momenten camera en geluid uitgaan. Als de psycholoog constateert dat een van de bewoners beter uit het huis gehaald kan worden, licht hij de redaktie van Big Brother in. De bewoners is medegedeeld dat Veronica en John de Mol Produkties het advies van de psycholoog in zo’n geval zullen overnemen, ook als ze zelf het huis niet willen verlaten: “We zijn geen dwazen.”
De dagboekkamer, die vanuit het huis en vanuit de studio toegankelijk is, wordt tevens gebruikt door twee huisartsen uit Almere-Buiten en door de tandarts. Ook een gebroken been is er volgens Van der Tonnekreek nog te spalken. “Maar als iemand ernstiger letsel oploopt en naar een ziekenhuis moet, mag hij niet meer terug het huis in.” Of hij/zij vervolgens vervangen wordt, hangt van het tijdstip af, maar alles is mogelijk: verspreid over Nederland staan nog acht reserve kandidaten stand-by.
Aan de overkant van de gang bespreekt uitvoerend producent Boudewijn van Schaik van John de Mol Produkties telefonisch de ‘haken en ogen aan het Spanje-verhaal’. De Spaanse commerciele zender Tele5 heeft het Big Brother format aangekocht en gaat in februari 2000 beginnen. Onduidelijk is of Spanje naar het huis komt of het huis naar Spanje. “Hier staat de hele infrastructuur,” zegt Van Schaik. “Het huis, de technische voorzieningen, alles. Maar als je ze hier laat komen, betekent dat een invasie van Spanjaarden en dat kan onhandig zijn.”
Een gemiddelde werkdag begint voor Van Schaik om 9 uur ’s ochtends met het bekijken van beelden van de vorige dag. Uit het gekozen materiaal is door de redactie dan al een verhaallijn gedestileerd. Een deel van het materiaal dat de 24 camera’s 24 uur per dag opnemen, wordt meteen weggegooid:twee beeldbandregisseurs en een redacteur schakelen de beeldenstroom ter plekke terug tot vier streams die op internet de hele dag te zien zijn en waaruit voor het televisieprogramma ’s avonds een selectie wordt gemaakt. “Wat niet geschakeld is, zijn we voor de eeuwighen Schaik. “Big Brother is de kunst van het grote beperken.”
Op het toetsenbord van zijn iMac staat een handgeschreven kaartje van John de Mol. “Ik weet hoeveel bloed, zweet en tranen BB jullie heeft gekost,” schrijft hij. “Ik ben trots op jullie prestatie en op het programma.” Peptalk die Van Schaik met name de eerste weken goed kon gebruiken, want Big Brother heeft hem ‘bijna een hartverzakking’ gekost. Zaterdag was hij voor het eerst sinds weken naar een feestje gegaan om even geen Big Brother aan zijn hoofd te hebben. Maar iedereen begon erover. Dat is niks was, dat het saai was. “Op een gegeven moment ga je dan toch aan jezelf twijfelen.” Terwijl collega Julius zich over het boodschappenlijstje van vandaag buigt, dat ‘provenciaalse’ kruiden, ‘bisquit’ en veertig sinasappels vermeldt – meestal matst hij de bewoners een beetje – wandelt Van Schaik naar het Big Brother huis: een verzameling port-a-cabins met in het midden een kruisvormige ruimte waar drie cameramannen staan en rechts een control room met 24 monitoren, een voor elke camera. De monitor van camera 22, gericht op het toilet, staat op zwart en dat moet ook, meldt een briefje: “Collega’s, het is strikt verboden het toilet door te schakelen!!!!!”
De camera’s achter de spiegelwanden zijn omgeven door zwarte doeken: de ruimte moet donker blijven, anders kunnen de bewoners de cameramannen zien. Zwaaien naar Ruud, die weer eens in zijn blote bast door het huis kuiert, heeft geen zin. Van Schaik fluisterend: “Ik heb ook geen idee waarom die gasten voortdurend hun trui uit trekken. Het is daar niet warmer dan hier!”
In een naastgelegen ruimte kan gepauzeerd worden. Op tafel liggen de foto’s van de BB bewoners met hun volledige namen, hoewel geen technicus of regisseur zich inmiddels meer kan voorstellen ooit Bianca en Karin door elkaar heeft gehaald. Aan de muren veel krantenartikelen en een van internet geplukte lijst Big Brother neogolismen (Taranoia: wat je wordt van Tara’s, Secretara: een soort secretaresse, Tarantino: filmmaker die zich specialiseert in het filmen van Amsetrdamse domme wichten).
Ach, Tara. Amper anderhalve week hield ze het vol en toen ging ze Martin achterna, de eerste bewoner die het huis werd uitgestemd.Beiden worden sindsdien achtervolgd door de pers, al constateert Veronica’s persvoorlichter Karin Bouwknegt dat de vragen nogal van elkaar verschillen: aan Martin vraagt iedereen of hij echt een hekel heeft aan homo’s, aan Tara of ze wil poseren. Nadat ze haar decollete liet zien in de Panorama wordt nu onderhandelt met de Playboy over de rest van haar lichaam. “Tara vindt het allemaal enig,” Bij de meeste interviews is Bouwknegt aanwezig. Om te helpen, zoals ze niet nalaat te benadrukken. “Het idee schijnt te leven dat ze door ons gebrainwashed worden over wat ze wel en niet mogen zeggen. Echt onzin: iedereen mag vertellen wat hij wil, ook negatieve dingen. Het eerste wat ik zeg is:”Blijfzo dicht mogelijk bij jezelf.” Ze mogen alleen geen details over het concept naar buiten brengen, in verband met de concurrentie.”
Bouwknegt is, zoals de hele persafdeling van Veronica al wekenlang ‘meer dan fulltime’ bezig met Big Brother. Hartstikke leuk allemaal, zegt ze, al blijft de valse start die het programma publicitair kreeg, haar achtervolgen. “Het eerste stuk over Big Brother was een vaag verhaal in Trouw dat barstte van de onjuistheden en dat gebaseerd was op een anonieme, dronken bron. Dat zette de toon enorm. Meteen daarna kreeg je de psychologische en etische verhalen van hoe erg het wel niet was. Voor het grootste deel zonder wederhoor – dat heeft me wel verbaasd. De meest gestelde vraag ging over een met BB vergelijkbaar programma in Zweden, waar een van de deelnemers zelfmoord had gepleegd toen hij was weggestemd. Ik heb wel honderd keer moeten uitleggen dat die zelfmoord andere oorzaken had. We waren als de dood dat de kandidaten zich door die verhalen zouden laten afschrikken, maar iedereen bleef.”
Inmiddels zijn er ook andere geluiden. NRC Handelsblad schreef Big Brother de hemel in, Zembla wil een documentaire ‘omdat na drie weken duidelijk is dat Big Brother meer is dan een televisieprogramma: het is een maatschappelijk en mediafenomeen’ en in VPRO’s Het Blauwe Licht wrong Stephan Sanders zich in alle bochten om in godsnaam maar een intellectuele legitimatie voor zijn kijklust te vinden (“BIanca is de enige dissident in een totalitaire samenleving”), om vervolgens om bloed te smeken: “Je moet het sadistisch maken. Je moet zeggen: één dag gaat de camera uit. En dan wel filmen.!”
Psychologen kijken naar Big Brother uit wetenschappelijke nieuwsgierigheid, columnisten omwille van hun stukjes, studenten omdat er misschien een sciptie inzit en scholieren om erover te kunnen meepraten.Samen leverden ze de eerste maand gemiddeld 1,1 miljoen kijkers op, maar het is de vraag of dat aantal blijft als Big Brother vanaf volgende week om 18.55 uur wordt uitgezonden in plaats van 20.00 uur, zoals nu. Reklame-inkoop buro IP van de Holland Media Groep (HMG) meent van wel en verhoogt vanaf dat moment de tarieven.
Ook aan de onvermijdelijke merchandising wordt gewerkt. Het eerste neven produkt is de cd met de Big City-variatie en het gevoelige Niemand hoeft alleen maar goed of slecht te zijn, geschreven door Marco Borsato’s vaaste auteur Han Koreneef en gezongen door Han van Eijck. Verder komen er t-shirts, de puzzel met 12.000 stukjes die de bewoners over een paar weken moeten oplossen, mouse-pads, balonnen en massage-olie. Een Big Brother-vibrator wordt in Almere overwogen.
Waarom die produkten er niet allang zijn? Peter Biemands, programmacoordinator van Veronica: “Omdat we niet precies wisten wat we in handen hadden. Niemand kon zeggen welke kant het opging.Dat het zo’n hype zou worden, hadden we niet gedacht. Dat het iets bijzonders was, wisten we meteen. In de pers suggereerde Fons van Westerloo dat het concept aanvankelijk aan hem is voorgelegd en dat hij het geweigerd heeft, maar dat kan ik bij deze ontkrachtigen: Big Brother is eerst bij HMG aangeboden. Dat Veronica pas in februari een go gaf, komt omdat we toen het hele financiele traject pas rond hadden.”
Inmiddels is duidelijk dat Veronica en John de Mol produkties royaal uit de kosten van ongeveer 13 miljoen gulden zullen komen. Of ook de bewoners financieel van de hype kunnen meegenieten, hangt van hun eigen inspanningen af. Van John de Mol produkties krijgen ze alleen een onkostenvergoeding van 500 gulden netto per week om huur, gas en licht van hun gewone huis te kunnen doorbetalen.”Dat de winnaar met 250.000 gulden naar huis gaat, maakt het nou net spannend”, zegt producent Van Schaik. De tweede Nederlandse aflevering van Big Brother is naar alle waarschijnlijkheid over een jaar te zien. Wederom vanaf half september en doorlopend tot oudjaarsavond. Het concept zal in grote lijnen hetzelfde zijn als nu. Peter Biermans: “Met Big Brother hebben we opnieuw het wiel uitgevonden. Hier wordt nog jaren over gepraat. Wat impact betreft, kun je Big Brother nog het best vergelijken met Open het Dorp van Mies Bouwman. Of nee, met het allereerste televisieprogramma in Nederland.”
Maar welk programma dat ook alweer was, weet hij niet meer.