Algemeen Dagblad 19 oktober 1999
Door Jaap van Ginneken
Er zijn bij het kijken momenten dat m’n adem en mijn hart een slag overslaat. Dat is wanneer de bewoners achter elkaars rug vals over elkaar roddelen, of elkaar eenvoudig voordragen voor verwijdering. Je bent dan oog,-en oorgetuige van verraad. Dergelijke negatieve emoties komen in het algemeen veel makkelijker en krachtiger over dan positieve emoties.
Ik noem dat het judas-effect. Dat verhaal van Het Laatste Avondmaal is natuurlijk wel aardig gevonden, maar het wordt pas echt beklemmend als de haan drie maal kraait. Op diezelfde manier is de toffe sfeer in Het Huis wel aardig, maar het wordt pas echt aangrijpend bij het ‘ nomineren’. Dan komt er ineens een betekenislaag bij, de peilloze gapende zwarte diepte van de dubbelhartigheid.
De projectleiding zou geen Big Brother zijn, als ze geen ‘ Newspeak’ hanteerde: een versluierend taalgebruik. Dat het goede slecht maakt, en het slechte goed. De bewoners mogen zo ieder iemand ‘ nomineren”, zoals bij nobelprijzen en oscars. Maar dat wil in dit geval zeggen: elemineren. Het publiek mag ‘ voorspellen’ wie als laatste overblijft. Maar dat wil in dit geval gewoon zeggen: aangeven wie als eerste weg moet.
Het is als de taakverdeling tussen degene die iemand in de schandpaal vastzet, en de anderen die vervolgens met rauwe eieren en rotte tomaten gooien. Of tussen degene die het slachtoffer in de guillotine klaarlegt, het opvangmandje nog even zorgzaam verschuifd, en de ander die het mes laat vallen. Deze arbeidsdeling houdt een verdunning van individuele verantwoordelijkheid in, die in de sociale psychologie bekend staat het ‘ bystander’ ( of omstander effect).
Het is als Pontius Pilatus die ons, de menigte, laat kiezen tussen Barabbas en Jezus. Hij wil er zeker van zijn dat er bloed vloeit, maar wast zijn eigen handen in onschuld. Kruisigt hem, kruisigt haar!